Veganisme en voedingswetenschap

Afgelopen zaterdag gaf ik op Vegfest een presentatie over voedingswetenschap en het belang van goede voedingsadviezen voor de toekomst van veganisme (foto door Lize Jansen). De zaal zat goed vol en ik kreeg veel vragen. Tof dat er zo veel mensen in dit onderwerp geïnteresseerd zijn! In deze blogpost vat ik de belangrijkste punten nog even samen. Je kunt ook de PowerPoint (klik!) van mijn presentatie bekijken.

Veganisme wordt vaak gepromoot als een super gezond dieet, misschien wel het aller-gezondste dieet voor de mens. Films zoals What the Health bereiken hiermee grote aantallen mensen die anders weinig interesse zouden hebben voor een plantaardige leefstijl. Maar wat is er nu echt waar van alles wat er in deze films beweerd wordt? En als de voedingsadviezen en wetenschappelijke onderbouwing te wensen over laten, zijn zulke films dan wel echt goed voor veganisme?

Eerder schreef ik al een uitgebreide review van What The Health, met verwijzingen naar rapporten van onder andere de Wereldgezondheidsorganisatie en de Nederlandse Gezondheidsraad. Daar kun je lezen op welke punten de film overdreven gezondheidsclaims maakt en afwijkt van de wetenschappelijke consensus. In mijn presentatie heb ik die punten nog een keer kort samengevat.

Kort gezegd is het bijvoorbeeld van rood en bewerkt vlees inmiddels duidelijk dat die behoorlijk ongezond zijn. Ze verhogen het risico op longkanker, darmkanker, diabetes II en beroerte. Voor witvlees (kip etc.) zijn de gezondheidseffecten nog niet zo duidelijk. Hier moet nog meer onderzoek naar worden gedaan. Een matige consumptie van vis lijkt op basis van onderzoek voornamelijk gezondheidsvoordelen te hebben (de redenen om geen vis te eten, zijn daarom vooral ethisch van aard). Eieren zijn ook niet zo gezond, ze verhogen het risico op diabetes. In tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, is er echter geen verband tussen ei-consumptie en hart- en vaatziekten, beroerte of borstkanker.

Ook over koemelk zijn allerlei enge verhalen te vinden, maar die worden niet bevestigd door wetenschappelijk onderzoek. Melk is een goede bron van calcium en veroorzaakt geen osteoporose. Calciumrijke voeding verlaagt bovendien het risico op darmkanker. Vegans krijgen gelukkig genoeg calcium uit verrijkte plantenmelk, donkergroene bladgroente en tofu.

Daar staat tegenover dat plantaardige voedingsmiddelen zoals groente, fruit, peulvruchten, volkoren granen en noten grote bewezen gezondheidsvoordelen bieden. Vrijwel alle voedingsorganisaties raden daarom tegenwoordig aan om meer plantaardig te eten en minder dierlijk. Bovendien zijn deze organisaties steeds positiever over veganisme. De Academy of Nutrition and Dietetics stelt bijvoorbeeld dat een goed gebalanceerd veganistisch dieet geschikt en gezond is voor mensen van alle leeftijden, ook voor ouderen, kinderen, en tijdens zwangerschap en borstvoeding. Zij geven bovendien aan dat vegetariërs en veganisten een lager dan gemiddeld risico hebben op hart- en vaatziekten, diabetes II, hoge bloeddruk, bepaalde kankers en overgewicht (bron). Dit is allemaal informatie die we heel goed kunnen gebruiken om op een goed onderbouwde manier mensen te overtuigen hoe gezond plantaardig eten is.

Als je dit interessant vindt raad ik je van harte aan om zelf de Richtlijnen goede voeding van de Gezondheidsraad te lezen, en de bijbehorende achtergrondsdocumenten. Deze bieden veel goed onderbouwde informatie over welke plantaardige en dierlijke voedingsmiddelen volgens wetenschappelijk onderzoek gezond of juist ongezond zijn. Ook vegan diëtisten zoals Jack Norris, Ginny Messina en in Nederland Lisa Steltenpool geven goede wetenschappelijk onderbouwde informatie over vegan voeding. Dit in tegenstelling tot de 'plant-based doctors' in What The Health, zich nogal eens laten verleiden tot cherry picking.

Het succes van films zoals What The Health laat zien dat gezondheid een goede ingang is om mensen kennis te laten maken met veganisme. Het gevaar is echter dat mensen die veganisme leren kennen als een dieet net zo makkelijk weer doorgaan naar de volgende dieethype als de resultaten voor hen persoonlijk niet zo spectaculair zijn als in de film wordt voorgesteld. Ook veganisten worden ziek, zelfs als ze alles 'goed doen' op voedingsgebied, want lang niet alle gezondheidsproblemen kun je oplossen met voeding. Lees bijvoorbeeld het aangrijpende verhaal van blogger Fatfreevegan die borstkanker kreeg, ondanks dat ze al jaren met veel toewijding gezond eet. Ik denk daarom dat het heel belangrijk is om geen valse beloftes te doen over de gezondheidsvoordelen van veganisme, en vooral ook te zorgen voor goede informatie over belangrijke voedingstoffen, zoals we bijvoorbeeld op de Vegan Wiki doen.

Een ander gevaar van gezondheidsveganisme is dat mensen erin doorslaan. Ik zie regelmatig berichten op social media van mensen die vegan worden uit angst voor hoe ongezond dierlijke producten zijn. Deze mensen zijn dan vaak ook bang (of worden bang gemaakt) voor soja, gluten, e-nummers, olie of eiwit. Dat is niet goed, want het onnodig vermijden van dit soort producten maakt het moeilijker om alle belangrijke voedingsstoffen binnen te krijgen. Angst is sowieso nooit een goede motivatie als het om voeding gaat, omdat het eetstoornissen in de hand werkt. Je lichaam heeft geen chips en Oreos nodig, maar voor je mentale gezondheid is het heel belangrijk om af en toe lekker te genieten van dit soort extraatjes. Het ontdekken van vegan junkfood is juist één van de leukste aspecten van veganisme!

Veel mensen die vegan worden, gaan na enkele maanden of jaren toch weer dierlijke producten eten. Diëtiste Ginny Messina heeft veel geschreven over hoe dat komt, en hoe we deze 'ex-vegans' kunnen voorkomen. Ze haalt onderzoeken aan die laten zien dat mensen die op de langere termijn vegan blijven naast gezondheid meestal ook de dieren en het milieu noemen als redenen om plantaardig te eten. Deze ethische motieven zorgen ervoor dat veganisme onderdeel wordt van iemands identiteit, waardoor men het veel beter volhoudt. Bovendien gaat veganisme niet alleen over voeding, maar ook over andere aspecten van je leefstijl. Voor je gezondheid hoef je geen vegan schoenen te dragen. Daarom is het belangrijk om naast gezondheidsmotieven ook altijd de ethische aspecten van veganisme aan bod te laten komen in vegan voorlichting.

Ik deel zelf bij evenementen vaak deze flyer over plantaardige voeding uit om mensen te informeren over veganisme. De eerste invalshoek is gezondheid, op positieve en realistische manier beschreven, maar er staat ook informatie in over de ethische aspecten van veganisme.